20 börn voru alveg laus í bílum - mikil hætta fyrir börnin

Nú liggja fyrir niðurstöður könnunar sem Slysavarnafélagið Landsbjörg og Samgöngustofa gerðu fyrr á árinu um öryggi barna í bílum. Í könnuninni er gerð athugun á því hvort notaður sé öryggisbúnaður fyrir barnið eða ekki og hvernig búnað er notast við. Einnig er skráð hvort að ökumaður noti bílbelti eða ekki.

Helstu atriði:

• Börn á aldrinum 0-14 ára eru 9% allra sem slasast í umferðinni og er barn sem er farþegi í bíl í meirihluta þessara slysa.
• 20 börn voru alveg laus í bílum og þ.a.l. í mikilli hættu.
• Það fer ekkert foreldri með barn sitt heim af Meðgöngu- og sængurlegudeild Landspítalans án þess að fá fræðslu um rétta notkun öryggisbúnaðar í bílum.
• 83 börn voru einvörðungu í öryggisbeltum sem telst ekki fullnægjandi búnaður með tilliti til hæðar og þyngdar barnsins.
• 1985 voru 80% barna laus í bílum en árið 2019 eru þau 1%.
• Ása Ottesen fullyrðir að barnabílstóll hafi forðað systurdóttur hennar frá alvarlegum skaða í bílslysi í sumar.
• Á 18 leikskólum af 57 voru öll börn í réttum öryggisbúnaði.
• Ökumenn á Austurlandi standa sig best í notkun öryggisbúnaðar fyrir börn.

80% barna voru laus í bifreiðum fyrir 34 árum – nú eru þau 1%

Sambærilegar kannanir hafa verið gerðar undanfarin 34 ár. Hér má nálgast niðurstöður könnunarinnar 2019 þar sem gerð var athugun á 2.088 börnum.

Að þessu sinni voru 57 leikskólar víða um land heimsóttir og athuguðu starfsmenn Landsbjargar og Samgöngustofu hvernig búið var um börn í bílum þegar komið var með þau til skólans. Könnunin staðfestir mjög góðan árangur sem helst má sjá í því að árið 1985 voru 80% barna í engum búnaði – ekki einu sinni öryggisbeltum – en nú á þessu ári eru þau aðeins 1%. 10 ára meðaltal alvarlega slasaðra barna og látinna í umferðinni er nú 17,5 en árið 1996 var meðaltalið 39,6. Þrátt fyrir þessa jákvæðu þróun er það hinsvegar áhyggjuefni að 20 börn voru alveg laus í bílum og 83 voru í öryggisbeltum sem telst ekki nægjanlega öruggur búnaður með tilliti til hæðar þeirra og þyngdar.

Vitnisburður um þær áherslur sem lagðar á öryggi barna í bílum í dag er að á Meðgöngu- og sængurlegudeild Landspítalans fer ekkert foreldri heim með barn sitt nema að undangenginni fræðslu um rétta notkun öryggisbúnaðar í bílum. Sú fræðsla felst m.a. í því að kenna foreldrum að festa beltin rétt, að þess sé gætt að þau séu ekki snúin, að þau séu ekki of slök eða of strekkt, að stóllinn sé ekki skaddaður eða of gamall o.s.frv. Þessi fræðsla er tryggð öllum foreldrum sama hverrar þjóðar þeir eru.

Er slakað á örygginu þegar barnið er orðið eldra?

Öll börn eins árs og yngri eru í réttum búnaði og hið sama á við um 95-99% barna tveggja til fjögurra ára og meira en 91% fjögurra til fimm ára barna. Það vekur athygli að aðeins 87,9% sex ára barna reyndust vera í réttum búnaði sem þýðir að um 12% sex ára barna eru eingöngu í bílbelti eða engum öryggisbúnaði.  Það er ófullnægjandi þar sem barn lægra en 135 cm á hæð skal ávallt vera í sérstökum öryggis- og verndarbúnaði sem hæfir hæð þess og þyngd. Öryggisbelti duga ekki.

Hvaða búnað skal nota?

Það eru ýmsar útgáfur og gerðir af öryggisbúnaðir til fyrir börn. Gerð þess búnaðar sem velja skal og hæfir best til að tryggja öryggi barnsin ræðst af hæð þess og þyngd.  Samgöngustofa er með á vef sínum mikið fræðsluefni á íslensku og fjölda annarra tungumála um öryggi barna í bílum. Hér má nálgast það efni.

Það er ekki nóg að hafa réttan búnað – hann þarf að nota rétt.

Það dugar ekki að vera með búnaðinn í bílnum – það verður að nota hann rétt. Hollensk rannsókn sýnir að í 83% tilfella var öryggi barna ekki fullnægjandi þar sem búnaðurinn var m.a. ekki rétt notaður. Helstu mistökin og alvarlegustu er að stóllinn er ekki rétt festur eða öryggisbelti stólsins eru ekki t.d. snúið eða það er ekki rétt staðsett á líkama barnsins.

Mörg alvarleg slys á börnum eru einmitt rakin til þessa og er ætlunin að beina sjónum að þessu sérstaklega í næstu könnun árið 2021. 

Er afa og ömmu kunnugt um hvernig nota skal búnaðinn?

Í hollensku rannsókninni var áberandi kunnáttuleysi eldri bílstjóra sem í flestum tilfellum voru afar og ömmur kunnu ekki á búnaðinn.

Steinunn Kristín Jóhannsdóttir er heilbrigðisverkfræðingur (e. medical engineer) með meistaragráðu frá Kungliga Tekniska Högskolan (KTH) í Stokkhólmi. Í meistaraverkefni sem hún vann að við Neuronics deildina í KTH var notast við hermiforrit til að rannsaka afleiðingar rangrar notkunar bílbelta á börnum í bílslysum.  

Á minningardegi um fórnarlömb umferðarslysa sem haldinn var 17. nóvember sagði Ása Ottesen frá bílveltu sem systir hennar Jóna lenti í með litla dóttur sína. Jóna hlaut alvarlegan mænuskaða og er hreyfihömluð en dóttir hennar slapp ómeidd. Dóttirin var í barnabílstól og segist Ása þess fullviss að aðgæsla Jónu og fyrirhyggjusemi, sem Ásu fannst stundum nóg um, hafi tryggt líf og heilsu dóttur hennar. Hún hafi ætíð farið vandlega yfir frágang festinga og belta áður en lagt var í för.

Mikilvægt að hafa í huga:

Hér eru nokkur atriði sem vert er að hafa í huga:

• Takið barnið og bílinn með þegar keyptur er barnabílstóll og mátið.
• Kynnið ykkur vandlega hvernig festa skuli barnabílstólinn rétt og vel.
• Gætið vel að leiðbeiningum um strekkingu og staðsetningu beltanna.
• Notið bakvísandi stól eins lengi og mögulegt er.
• Gætið þess að barnið sé vel og rétt fest í stólinn. Að beltin séu hvergi snúin og að stóllinn sé tryggilega og rétt festur.
• Barn undir 150 cm á hæð má ekki sitja á móti virkum loftpúða.
• Þegar talað er um öryggisbúnað í bílum er átt við mismunandi setubúnað, allt eftir því hver aldur og þyngd barnsins er.
• Ökumaður sem sinnir ekki skyldum sínum um verndun barna í bíl sem hann ekur má búast við að verða sektaður um 30 þúsund krónur og að fá einn refsipunkt í ökuferilsskrá fyrir hvert barn sem er laust eða ekki í réttum öryggisbúnaði í bílnum.