Á þessu ári hafa 36 blaðamenn verið myrtir út um allan heim og 66 blaðamenn voru myrtir í fyrra, þar á meðal fjórir í Evrópu. Alþjóðlegur þrýstingur á að blaðamenn og fréttafólk fái frjálsar hendur og stuðning við að skrifa um það sem það vill, skiptir öllu máli, segir Rósa Björk Brynjólfsdóttir, þingmaður VG og formaður Íslandsdeildar Evrópuráðsþingsins og varaforseti sama þings.
Rætt er um þá ógn sem stafar að blaðamönnum um allan heim við þau Rósu Björk og Gunnar Hrafn Jónsson blaðamann í þættinum 21 hjá Lindu Blöndal. Málið er rætt ekki síst í ljós morðsins á rannsóknarblaðakonunni Daphne Caruana Galizia þar sem ábyrgðin virðist ná langt upp í hæstu hæðir valdamestu manna landsins og jafnvel víðar.
Blaðamenn fangelsaðir
Tölur um fjölda myrtra blaðamanna kemur frá alþjóðasamtökunum Reporters Without Borders og bendir Rósa á að fleiri sé fangelsaður og tekur Tyrkland í dag sem dæmi: “Til að mynda í Tyrklandi er áætlað að um 600 manns séu í fangelsi sem eru andstæðingar Erdogans og mjög stór hluti þessa eru blaðamenn”, segir Rósa. “Þarna í þessu eina landi eru kannski 200 blaðamenn sem sitja í fangelsum og sæta ákveðnum pyntingum”.
Blaðamenn eru ekki bara fangelsaðir, áður er þeim og þeirra fjölskyldum hótað og svo sumir myrtir eftir langan tíma af ógnum.
“Og við sem sitjum hér náttúrulega skiljum þetta ekki en þegar kemur að ofsóknum gagnvart blaðamönnum þá náttúrulega skiptir þar máli alþjóðlegur þrýstingur og fjölþjóðlegar stofnanir skipta höfuðmáli í því að tryggja réttindi og öryggi blaðamanna”, bætir Rósa við.
Það hefur breyst hvað varðar skilyrði blaðamanna til að starfa segir Gunnar Hrafn.
“Já þetta hefur breyst, það sem menn náttúrlega gera þegar þeir finna enga vörn heima fyrir, þeirra eigið kerfi getur ekki varið þá þarf að leita á náðir alþjóðasamfélagsins og til alþjóðlegra stofnana”
Breytt afstaða stórvelda
“Það sem kannski er alvarlegast síðustu ár og er gerbreytt er að forysta Bandaríkjanna er ekki lengur í forystu með sama hætti og hún var. Ef við lítum á Daniel Pearl málið, blaðamaður sem var myrtur af Al-Kaída árið 2002 þá var sett af stað heilmikið teymi til að finna hver bæri ábyrgð á því og það tókst að draga þá til ábyrgðar”, segir Gunnar Hrafn.
Hann nefnir mál rússnesku blaðakonunnar Önnu Politkovskaya sem var myrt árið 2006 sem dæmi um þegar stóveldi beittu sér í þágu blaðamanna:
“George Bush hringdi í Vladimir Pútín samdægurs til þess að árétta að það yrði að rannsaka það mál og hann ætlaðist til að það gerðist eitthvað þar. En nú sjáum við núverandi ríkisstjórn, Khasoggi, þessi blaðamaður sem var brytjaður niður í sendiráði Sádi Arabíu í Tyrklandi það hefur í raun og very engin áhrif á milliríkjasamskipti þannig að Bandaríkin eru í raun og very búin að gefa það út að það verði gefinn afsláttur af þessari alþjólegu vernd sem að hefur verið í áratugi ákveðið norm í alþjóðasamfélaginu sem hefur verið framfylgt af þessum stóru og voldugu ríkjum”, segir Gunnar Hrafn.
Í dag er staðan allt önnur. Eftir að Netið og samfélagsmiðlar komu til þá séu Al kaída samtökin, ISIS og fleiri búin að lýsa yfir stríði við fjölmiðla og ætla ekki að nota fjölmiðla. Þeir hafi sínar eigin dreifingarleiðir fyrir upplýsingar, bendir Gunnar Hrafn á og á sama tíma taki stjórnvöld undir að blaðamenn séu óvinir þeirra, meira að segja í lýðræðisríkjum.
“Þetta snerist oft um aðgengi að fjölmiðlum, að fjölmiðlar hefðu ákveðna vernd þar sem þeir væru eina leiðin til að nálgast umheiminn. Eins og í Víetnam og öðrum slíkum átökum þá var mjög lítið um það að það væri beinlínis reynt að drepa blaðamenn”, bætir Gunnar Hrafn við.
Ráðist á blaðamenn í lýðræðisríkjum
Rósa Björk segir að um leið og við sjáum ógrynni af falsfréttum þá séum við líka að sjá stjórnmálamenn og ráðamenn í lýðræðisríkjum beinlínis ráðist á blaðamenn.
Rósa Björk sem er formaður Íslandsdeildar Evrópuráðsþingsins og varaforseti sama þings svarar því hvort að Evópusambandið eða Evrópuráðið hafi staðið sig í því að vernda blaðamenn og þá til dæmis í ljósi morðsins á Daphne Caruana Galizia á Möltu:
“Evrópuráðið hefur gert það í þessu máli að mínu viti en Evrópusambandið hefur ekki verið eins afgerandi. Það sem gerist á Möltu …en svona ofsóknir og morð og einhver hryllingur þetta gerist ekki bara í einhverju tómarúmi. Þetta gerist vegna þess að viðkomandi blaðamaður er að afhjúpa hluti sem mega ekki líta dagsljósið”
Hún segir Evrópuráðið hafa fjallað nokkuð mikið um þetta mál á Möltu. Hún hafi fundað nokkrum sinnum með synum Daphne sem standa í stafni við að uppræta morðið á móður sinni og einnig með samtökum blaðamanna. Evrópuráðið hafi tekið málið fastari tökum en nokkru sinni fyrr.
“Það var gert í júní síðastliðnum þegar harðorð tilmæli til Möltu um að þau fengju þrjá mánuði til að fara inn í rannsókn á málin og velta öllum steinum við”.
“Og þetta er afar sjaldgæft að ríkjum séu sett svona afarkostir”, segir Rósa en Europol gekk hart fram fyrir skömmu í að maltnesk stjórnvöld rannsökuðu mál Dapne Caruana Galizia.