Við leiðum kannski ekki hugann að því á hverjum degi, en okkur er þó fullljóst að þurrlendi jarðar er á stöðugri hreyfingu undir fótum okkar – þótt það fari sér hægt. Fyrir aðeins 30-40 árum var sú tilhugsun að jarðskorpuflekarnir væru á reki líkt og ísjakar á hafi nokkuð framandi. Og það var svo sem ekkert skrýtið. Fátt virðist staðfastara en einmitt meginlöndin.
Hreyfing jarðskorpuflekanna getur skýrt megnið af öllum jarðskjálftum, eldgosum og tilurð fellingafjalla, en allt eru þetta meðal mikilvægustu fyrirbrigða á sviði jarðfræðinnar.
Hópur vísindamanna, sem kallar sig GeoHazards International, hefur raðað borgunum á grundvelli þess hve margra dauðsfalla má vænta af völdum skjálfta, sem mælist 6 á Richter.
Lifandi vísindi hafa svo reiknað áhættuna næstu 50 árin á grundvelli afstöðu og hreyfinga jarðskorpufleka.
Katmandú, Nepal
Hvað gæti gerst?
Einangrun
Miklar hamfarir ógna einangraðri stórborg
Hætta á öflugum skjálfta: 75%
Væntanleg dánartala: 69.000
Mikil eyðilegging gæti sem best verið framundan í Katmandú, höfuðborg Nepal. Reyndar ætti næsti stóri jarðskjálfti þegar að hafa riðið yfir borgina, svona tölfræðilega séð. Þegar skjálftinn kemur verður hann á lágmarki 6 á Richterkvarða og hans má vænta á næstu 20-50 árum.
Hættan er svona mikil vegna þess að Katmandú er nálægt stórum misgengjum sem iðulega valda skjálftum vegna þess að Indlandsskagi þrýstist stöðugt fastar að meginlandi Asíu. Jafnframt er Katmandú ein viðkvæmasta stórborg heims. Borgin er lokuð inni milli hárra fjalla og því torsótt að koma þangað neyðarhjálp – einkum þó ef flugvöllur borgarinnar eyðileggst.
Fáar byggingar munu standast skjálftann og sérfræðingar telja að ef skjálftinn nái 8 að styrk, muni um 80 borgarinnar hrynja til grunna. Og fari svo munu mörg hundruð þúsund manns láta lífið.
Árið 2011 varð jarðskjálfti í Nepal og þá hrundu hús ekki fjarri Katmandú.
1934
Í síðasta stóra skjálftanum fórust 16.000-20.000 manns.
Istanbúl, Tyrklandi
Hvað gæti gerst?
Þúsundir deyja í rústunum
Hætta á öflugum skjálfta: 60%
Væntanleg dánartala: 55.000
Fæstum byggingum í Istanbúl er ætlað að standast öfluga jarðskjálfta og mörg hús munu því fyrirsjáanlega hrynja í næsta stóra og óumflýjanlega skjálfta. Sérfræðingar gera ráð fyrir að allt að þriðjungum húsa hrynji í stórum skjálfta og fjölmargir hinna 14 milljóna íbúa missi heimili sín.
Tvö mikil misgengi eru við jarðskorpuflekann þar sem Tyrkland að mestu leyti: Norður-Anatólíumisgengið í aðeins 20 km fjarlægð frá Istanbúl og Austur-Anatólíumisgengið. Þessi misgengi valda því að miklar líkur eru á að öflugur skjálfti ríði yfir þessa milljónaborg á næstu árum og kosti mörg þúsund mannslíf.
Jarðskjálfti, 70 km frá Istanbúl, kostaði 17.000 mannslíf árið 1999.
Dehli, Indlandi
Hvað gæti gerst?
Óundirbúið
Hús hrynja niður
Hætta á öflugum skjálfta: 10%
Væntanleg dánartala: 38.000
20 misgengi eru ýmist skammt frá Dehli eða liggja um borgina sjálfa og því er hætta á skjálfta. En þarna hefur ekki orðið öflugur skjálfti og þess vegna telja yfirvöld áhættuna nánast bara fræðilega. Hópur vísindamanna hefur hins vegar bent á að lélegir innviðir og skortur á byggingareglum valdi því að öflugur skjálfti geti skaddað 90% allra húsa og kostað um 38.000 mannslíf.
Höfuðborg Indlands er á svæði þar sem skjálftar eru tíðir.
Quito, Ekvador
Hvað gæti gerst?
Hætta á öflugum skjálfta: 15%
Væntanleg dánartala: 15.000
Margvíslegar hættur steðja að Quito, höfuðborg Ekvador, svo sem aurskriður, flóðbylgjur eða eldgos. Allt þetta gæti jarðskjálfti leyst úr læðingi. Jafnvel þótt öll hús eigi að þola skjálfta, geta hamfarirnar komið inn yfir borgina og um 2 milljónir íbúa, úr hvaða átt sem er.
Fjöll gnæfa yfir Quito og skjálfti gæti valdið margs konar hamförum.
Maníla, Filippseyjum
Hvað gæti gerst?
Þétt byggð
Jarðflekavirknin ógnar
Hætta á öflugum skjálfta: 10%
Væntanleg dánartala: 13.000
Filippseyjar eru nokkuð hátt á listanum yfir þau svæði þar sem jarðflekahreyfingar eru mestar og þar verða oft öflugir jarðskjálftar. Höfuðborgin, Maníla, hefur þó sloppið síðustu aldirnar, en sérfræðingar telja að West-Valle-misgengið, skammt frá borginni, muni valda miklum skjálfta innan skamms. Spenna hefur verið að byggjast upp síðan á 17. öld og þetta misgengi hefur valdið stórum skjálftum á um 400 ára fresti.
1968
Jarðskjálftar hafa valdið stórbruna í þessari milljónaborg.
Islamabad, Pakistan
Byggingar á ótraustum grunni
Væntanleg dánartala: 12.500
Höfuðborg Pakistan, Islamabad, er byggð á gljúpum jarðvegi. Fimm misgengi í grenndinni geta öll valdið stórum skjálfta. Byggingar, hærri en tvær hæðir, munu falla saman.
Mexíkóborg
Aðvörunarkerfi til
Væntanleg dánartala: 11.500
Árið 1985 fórust fleiri en 10.000 í Mexíkóborg. Til að koma í veg fyrir að það endurtaki sig varð borgin fyrsta stórborg heims til að koma upp aðvörunarkerfi.
Izmír, Tyrklandi
Reglubundnir skjálftar
Væntanleg dánartala: 11.500
Izmír er á mjög virku jarðsprungusvæði og þar hafa orðið a.m.k. 20 öflugir jarðskjálftar síðustu 2.000 ár, síðast árið 1939. Hættan á stórum skjálfta og mikilli eyðileggingu fyrir 2060 er líklega heil 60%.
San Salvador, El Salvador
Hengirúm nauðsynleg
Væntanleg dánartala: 11.500
Stórir skjálftar eru fátíðir í El Salvador, en litlir skjálftar hins vegar daglegt brauð. San Salvador-dalurinn er einnig nefndur „hengirúmadalur“ vegna þess hve margir kjósa að sofa í hengirúmum.
Jakarta, Indónesíu
Ótraustir trékofar hrynja
Væntanleg dánartala: 11.000
Ríði stór skjálfti yfir Jakarta, munu hús hrynja þúsundum saman. Mörg hús eru afar ótraust, en Jakarta er á tiltölulega heppilegu svæði í Indónesíu og það er því nokkuð óvíst hversu mikil hættan á öflugum jarðskjálfta er þarna í raun og veru.
Birt í samstarfi við Lifandi vísindi, sjá fleiri greinar hér.