„Ég man hvað mér brá að sjá framliðna samstarfskonu í hennar kistu. Í lifanda lífi var hún mjög grönn, næstum kinnfiskasogin, og dálítið hrukkótt. Nú var andlitið slétt og kinnar búlduleitar og rjóðar. Konan hafði ekki litið svona vel út í áratugi.“
Þetta segir Þórir S. Gröndal, fyrrverandi fiskali og ræðismaður í Ameríku, í athyglisverðri grein sem birtist í Morgunblaðinu í gær. Þar skrifaði Þórir um muninn á því að deyja á Íslandi og í Bandaríkjunum. Þórir hefur lengi verið búsettur vestan hafs en í grein sinni segir hann að trúlega sé hvergi betra að verða gamall og deyja en á Íslandi.
„Ég hefi séð í fréttum að samtök aldraðra kvarta sífellt yfir lélegum kjörum síns fólks og ætla ég ekki að blanda mér í þau mál. Og þá tek ég ekki mark á þruglinu í þingmönnunum um aldursfordóma. Ég þekki náttúrlega ekki til þessara mála í allt of mörgum löndum, en held samt að erfitt sé að finna önnur þjóðfélög en hið íslenska sem gera hin gullnu ár þegna sinna eins þægileg og eðlileg og hægt er og kveðja þá síðan með virðingu eftir lífshlaupið.“
Þórir bendir meðal annars á að þekktir borgarar fái frétt um andlátið í Mogganum, flestir láti sér þó nægja dánartilkynningu í blaðinu frá ættingjum. „Svo kemur jarðarförin og þá birtast minningargreinarnar. Mogginn innheimtir ekki peninga fyrir þær en takmarkar þó lengd þeirra. Oft á tíðum, þegar margir hafa fallið frá, fylla þær margar blaðsíður. Þegar jarðarförinni er lokið setja aðstandendur þakkartilkynningu í blaðið og þar með lýkur ferlinu. Bara sorgin og söknuðurinn eftir.“
Þórir segir að það vanti mikið upp á að dánarmenningin í Bandaríkjunum sé eins þróuð og virðuleg og hún er á Íslandi.
„Þetta gildir a.m.k. þar sem ég bý, í Georgíu. Ég les daglega aðaldagblaðið í Atlanta. Þar slá þeir saman dánartilkynningum og minningargreinum undir yfirskriftinni „Obituaries“, sem orðabókin útleggur andlátspistlar. Hér kennir ýmissa grasa og suma daga fyllast tvær til þrjár blaðsíður. Það verður að borga fyrir hvert orð og langar greinar geta kostað hundruð dollara. Margir birta aðeins tilkynningu um látið og þá eru notuð eins fá orð og hægt er.“
Þórir segir að algengt sé að hinn framliðni sé kvaddur af vinum og vandamönnum. „Þá er auglýstur tími sem fólk getur komið á jarðarfarastofnun og þar stendur uppi opin líkkistan með hinn látna til sýnis. Útfararstjórarnir eru búnir að snyrta og snurfusa líkið og klæða það í sparifötin,“ segir Þórir sem talar svo um samstarfskonuna sem vísað er til hér fremst í greininni.
Þórir nefnir fleiri dæmi.
„Fyrir alllöngu heyrði ég um eftirlaunamanninn Joe, sem bjó í Brooklyn í New York. Hann langaði mikið til að þau hjónin skryppu í frí til Flórída en efnin leyfðu það ekki. Hann sífraði stöðugt í Mörtu konu sinni og á endanum varð úr að hann skryppi bara einn í tvær vikur til Miami Beach. Svo sorglega vildi til að í lok ferðarinnar fékk hann slag og dó. Og nú lá hann í kistunni á útfararheimilinu og vinir og ættingjar voru þar til að kveðja hann. Þrátt fyrir sorgina var Marta enn hálffúl yfir því að hann skyldi hafa farið til Flórída. Einn vina hans stóð við kistuna og sagði við Mörtu: „Skelfing lítur Joe vel út, brúnn og sællegur.“ Hún svaraði stuttaralega: „Þó nú væri. Hann er búinn að vera tvær vikur á Miami Beach.“
Þórir rifjar svo að lokum upp að einu sinni hafi þau hjónin verið að fylgja kunningja þeirra til grafar í Boca Raton í Flórída.
„Kapellan var í stórum kirkjugarði þar sem fjöldi heldri borgara bæjarins hafði verið lagður til hinstu hvílu. Að lokinni athöfn var gengið stuttan spöl að opinni gröfinni. Hugsaði ég hve hann hefði verið útsjónarsamur að fá leiði á svona flottum stað. Þegar búið var að kasta rekunum tygjaði fólk sig til brottfarar. Ávarpaði ég einn starfsmann garðsins og dáðist að því hve gröfin væri á góðum stað. Hann svaraði lágum rómi: „Biddu fyrir þér. Þetta er bara sýndargröfin. Þegar allir eru farnir verður kistan hífð upp og síðan sett niður í hans eigin gröf í útjaðrinum við girðinguna.“
