Rafn Benediktsson, prófessor við læknadeild Háskóla Íslands og yfirlæknir innkirtlalækninga Landspítala Fossvogi, segir að bregðast þurfi strax við offituvandanum hér á landi.
Þetta segir Rafn í pistli í nýjasta tölublaði Læknablaðsins. Rafn bendir á að algengi offitu hafi aukist verulega á Íslandi á undanförnum áratugum, ástandið sé ekki bara slæmt hjá fullorðnum heldur sé offita einnig vaxandi vandamál hjá börnum. Lengi hafi verið varað við þessu en það litlu skilað.
„Stjórnvöld þurfa að gera eitthvað núna. Offita er alvarlegur sjúkdómur sem þarf að horfast í augu við. Offita hefur í för með sér erfiða og kostnaðarsama fylgikvilla. Aukið álag á stoðkerfi er einfalt að skilja en líkur á sykursýki aukast einnig, sem og á háþrýstingi, blóðfituröskun og kransæðasjúkdómi. Ótímabær dauði er líklegri. Þetta er að verulegu leyti hægt að koma í veg fyrir með forvörnum og jafnvel þó fólk sé þegar orðið allt of þungt er hægt að bregðast við og bæta lífslíkur – setja sykursýki í sjúkdómshlé,“ segir hann.
Rafn útskýrir að erfðir eigi drjúgan þátt í að stýra fólki í átt að ofþyngd. Munar þar mest um þætti er lúta að okkar hegðun, matarlyst og fullnægju. Bendir hann á að gagnleg forvarnarkerfi sem taka snemma á þessum atriðum, til dæmis Heilsuskólinn á Barnaspítalanum. „Hin hliðin á faraldrinum er síðan ofgnóttin og orkuframboðið sem við búum við.“
Rafn segir að stjórnvöld hafi á undanförnum áratugum gert ýmislegt til að stemma stigu við vandanum en greinilega ekki með nógu ákveðnum hætti. Nefnir hann dæmi máli sínu til stuðnings.
„Enn er ekki búið að hrinda í framkvæmd mikilvægum þáttum sem nefndir voru í aðgerðaáætlun frá árinu 2013 og sumt eins og sykurskatturinn hefur verið lagt af vegna skammsýni og þrýstings frá hagsmunaaðilum. Fjölfagleg sérfræðiúrræði sem gætu starfað á milli heilsugæslu og sjúkrahúsþjónustu hljóta ekki brautargengi.“
Rafn segir að fæstir geti snúið blaðinu við einir og óstuddir og almenningar ráðleggingar um heilbrigðan lífsstíl leysi sjaldnast málið.
„Það þarf eitthvað miklu meira. Í aðgerða-áætluninni frá 2013 var talað um þekkingarteymi sem hægt væri að leita til með alvarlegustu tilfellin. Það hefur ekki enn verið stofnað – þetta efsta þjónustustig er raunar í óreiðu og á meðan grípur fólk það sem er einfaldast – kaupir sér skurðaðgerð hér heima eða erlendis þar sem undirbúningur og eftirfylgd er stundum lítil sem engin. Við vitum að skurðaðgerðir virka, þær lengja líf og setja sykursýki í hlé. En þær henta ekki öllum og þær eru ekki allar eins. Hvað kostar þetta þegar upp er staðið?“
Hann nefnir að aðgerðirnar virki að hluta vegna breytinga á frásogi næringarefna sem getur leitt til seinni tíma vanda. Að leysa þau vandamál lendi þá á lítt undirbúnu heilbrigðiskerfi okkar.
„Stóran hluta árangurs skurðaðgerðanna má raunar rekja til breytinga á hormónajafnvægi líkamans – sem eru þá óafturkræfar. Þessi hormón eru sum til sem lyf en vegna kostnaðar setja yfirvöld hér ýmsar hömlur á ávísun þeirra þó erlendar klínískar leiðbeiningar setji þessi lyf mjög framarlega í goggunarröð lyfjameðferðar við til dæmis sykursýki af tegund 2. Takmarkanir yfirvalda hér þýða að við ávísum minna af þessum lyfjum en frændur okkar Norðmenn. Til að komast á par við Dani hefðum við þurft að ávísa um 70-100% meira en við gerðum á árunum 2015-2019 (upplýsingar frá Embætti landlæknis).“
Rafn segir að virk og ágeng íhlutun án lyfja í heilsugæslu sé ónýtt en mjög árangursrík leið til að setja sykursýki í hlé.
„En inngripið þarf að vera mun skipulagðara og ákveðnara en almenn fræðsla um heilbrigðan lífsstíl. Þessi leið kallar á fjölfaglega aðkomu. Efsta stig þjónustunnar er þannig í raun stjórnlaust og mikilvægt að koma reiðu á það. Stofnun þekkingarteymis eins og til stóð fyrir 8 árum gæti verið hluti af því. Þá þarf að tryggja þar aðkomu til þess bærra fagaðila þannig að þau úrræði sem í boði eru nýtist á sem skynsamlegastan hátt fyrir einstaklinginn sem og þjóðfélagið.“
