Hafrún Kristjánsdóttir, prófessor í íþróttafræði við Háskóla Íslands, birti í gær færslu á Facebook-síðu sinni sem vakið hefur talsverða athygli. Þar fjallar hún um hugvíkkandi efni sem töluvert hefur verið fjallað um að undanförnu og virðist þar verða á ferðinni eitt nýjasta æðið á Íslandi.
„Íslendingar virðast taka allt með miklu trompi, fótanuddtæki, ketó, air fryer og nú hugvíkkandi efni. Umræðan um hugvíkkandi efni er alveg ótrúlega undarleg. Af umræðu í fjölmiðlum og á samfélagsmiðlum að dæma mætti halda að hér væri búið að finna lausn á geðröskunum og hér sé bara lykilinn af hamingju heimsbyggðarinnar. Ég einhvern veginn leyfi mér að efast stórlega um að svo sé, því miður,“ segir Hafrún í færslu sinni.
Ekki búið að sýna fram á gagnsemi
Nokkrir hafa stigið fram að undanförnu og lýst reynslu sinni af notkun hugvíkkandi efna. Í þeim hópi er Þórarinn Ævarsson, fyrrverandi framkvæmdastjóri IKEA og stofnandi Spaðans.
Hafrún bendir á að fjölmörg lyfjafyrirtæki séu komin eitthvað áleiðis í rannsóknum sínum á hugvíkkandi efnum. „En eins og staðan er núna, svo ég vitni í Kára Stefánsson “er ekki enn búið að sýna fram á að þetta hafi nein meiriháttar áhrif, til bata, á geðsjúkdómum”.“
Hafrún segir að vissulega sé möguleiki að þriggja fasa rannsóknir, sem nú eru í gangi, leiði í ljós að þessi efni hafi áhrif til bata, umfram lyfleysu, á ákveðnar geðraskanir.
„Ég held að það sé ólíklegt að þessi efni muni hafa verulega góð áhrif á allar geðraskanir. Ef í ljós kemur að þessi efni hafi áhrif á bata á ákveðnum geðröskunum er þó fullnaðarsigur ekki í höfn því þá þarf að skoða hvort áhrifin séu meiri en með þeim aðferðum sem eru, samkvæmt rannsóknum, áhrifaríkastar núna. Þá vísa ég sérstaklega til SSRI lyfja og vel strúktúrerðra hugrænar atferlismeðferðar.“
Sama fólk og talaði gegn Covid-bóluefnum
Hafrún segir að svo séu aðrir þættir sem þarf að skoða betur. Vísbendingar séu um að þessi efni geti mögulega hjálpað en frekari rannsóknir þurfi til að geta fullyrt um gagnsemi og öryggi efnanna.
„Þetta þarf bara að hafa sinn gang, það er tímafrekt en algjörlega nauðsynlegt að gera rannsóknir á nýjum lyfjum. Svo við skulum ekki prjóna yfir okkur, bíðum bara hæfilega vongóð eftir niðurstöðum rannsókna. Þetta er í mínum huga bara alveg basic, þess vegna kemur svo á óvart hversu hástemmd umræðan er.“
Hafrún segir að allskonar skrítnir vinklar séu á þessu; sama fólk dásami þessi efni og taldi galið að láta bólusetja sig gegn Covid-19. Bendir hún að þó hafi bóluefnin farið í gegnum alla þrjá fasa lyfjarannsókna en ekki sé búið að klára þriðja fasa rannsókna hvað hugvíkkandi efnin varðar. Mótsögnin sé því algjör.
„Svo er það þingsályktunartillagan sem er eitthvað það skrítnasta sem hefur komið frá alþingi bara frá upphafi held ég. Það er eins og það ágæta fólk sem kemur að þessari þingsályktunartillögu hafi bara alveg gleymt að hugsa. Þessi þingsályktunartillaga ber því miður keim af populisma og vanþekkingu á hvernig vísindi og rannsóknir virka. Ég þekki suma af þeim sem eru skráðir fyrir þessari tillögu og ég veit að þar fer klárt og gott fólk. Það hefur bara ruglast aðeins þegar það setti nafn sitt á þessa tillögu.“
Kjánalegt
Hafrún fer svo ofan í saumana á umræddri tillögu og segir hana ganga út á að „undirbúa og leggja til nauðsynlegar breytingar, hvort sem er á lögum, reglugerðum eða með öðrum hætti, sem heimila rannsóknir og tilraunir með hugvíkkandi efnið sílósíbín í geðlækningaskyni” og „að Ísland verði leiðandi í rannsóknum á gagnsemi hugvíkkandi efna í geðlækningaskyni“.
Hafrún bendir á að lagaramminn hér á landi sé þannig að engar sérstakar hindranir séu fyrir hendi þegar kemur að því að rannsaka hugvíkkandi efni. Engin þörf sé því á að breyta lögum eða reglugerðum.
„Þetta eru held ég allir sem þekkja til sammála um. Svo er það þetta um að Ísland eigi að vera leiðandi í rannsóknum á gagnsemi hugvíkkandi efna í geðlækningaskyni. Ég veit eiginlega ekki hvar ég á að byrja. Í fyrsta lagi er það ekki hlutverk alþingis og alþingismanna að hafa bein áhrif á hvaða rannsóknir vísindamenn hérlendis gera. Það er einhver stæk forræðishyggja í því og það mætti draga hugtök eins og akademískt frelsi inn í þessa umræðu.“
Hún segir að Alþingi eigi að passa upp á að umhverfi til rannsókna sé almennt til sóma hérlendis en ekki koma með tillögu um að tiltekið fólk á Landspítalanum eða við háskólanna fari að stunda rannsóknir á einhverju tilteknu efni, óháð áhuga þeirra eða getu til að gera þessar rannsóknir.
„Það fólk sem getur gert þessar rannsóknir hérlendis var ekki einu sinni spurt, eftir því sem ég best veit, hvort það hefði áhuga, tíma og resourca. Það hljóta allir að sjá hvað þetta er galin pæling. Þessi tillaga lýsir líka einhverju fullkomnu þekkingarleysi á innviðum rannsókna hérlendis. Þeir eru stórlega ofmetnir í þingsályktunartillögunni svo ekki sé meira sagt. Fyrir mér er þetta þetta álíka kjánalegt og að segja að Ísland eigi að vera leiðandi á heimsvísu í keppnishjólreiðum á næsta ári. Ekkert tillit tekið til aðstæðna hér á landi, fámennis eða skorti á fjármagni,“ segir hún meðal annars.